IZMERENA DUŽINA: ISTRAŽENA DUŽINA: DENIVELACIJA: LOKACIJA:

10550 m 11750 m 120 m Kanjon Bistrice, Pešter (Bijelo Polje, Crna Gora)

Pogledajte detaljan nacrt pećine (15 k)

Na zapadnom obodu Pešterske visoravni, usečena je u krečnjački masiv Đalovića klisura. Započinje na mestu gde se spajaju Grebska i Groševačka reka, odakle se proteže približno u pravcu juga u dužini od oko 4 km da bi tu, kod sela Đalovići koje se nalazi na površi iznad klisure i po kome je dobila ime, oštro zaokrenula ka zapadu i tim pravcem nastavila do sela Bistrice gde se i završava. Duž cele klisure teče reka Bistrica koja nastaje spajanjem Grebske i Groševske reke. U gornjem delu Bistrica ima periodski površinski tok, dok stalni tok ima od Glave Bistrice i kao takva uliva se u Lim.

Speleološka istraživanja Đalovića klisure i njene okoline Speleološki odsek Planinarskog Saveza Beograda je u saradnji sa Geozavodom iz Beograda započeo početkom jula 1987. godine. Tom prilikom pored deset objekata koji su istraženi, započeto je i istraživanje, kako se to kasnije ispostavilo, jednog od najznačajnijih speleoloških objekata u Jugoslaviji - Pećine nad Vražjim Firovima. Tokom ovog istraživanja, kao i tokom naredna dva - u novembru iste i avgustu naredne godine, istraženo je i topografski snimljeno 10.550 metara pećinskih kanala. U godinama koje slede nakon ovih istraživanja, organizovano je oko 13 trening i istraživačkih akcija pri kojima je istraženo preko 1000 metara novih kanala, ali potvrda ovih istraživanja kroz topografske planove tek sledi.

Idući uzvodno kroz Đalovića klisuruod Glave Bistrice, posle 800 metara, na levoj dolinskoj strani ugledaćemo najniže od četiri jezeraca - vražjih firova. Na tom mestu na klisuru izlazi susedna dolina u čijem izvorišnom delu se nalazi najveći od tri ulaza u Pećinu nad Vražjim Firovima.

Ispitani deo Pećine nad Vražjim Firovima sastoji se od većeg broja kanala, hodnika i dvorana koji se prema položaju, pravcu pružanja i opšim morfološkim karakteristikama mogu podeliti na četiri celine: Kanal sa jezerima, Veliki lavirint, Veliki kanal i splet kanala koji spajaju gornji nivo sa donjim.

Najuočljivija specifičnost Kanala sa jezerima, kako mu to samo ime kaže, je veliki broj stalnih i periodičnih jezera. stalna jezera su u najvećem broju slučajeva jezera - bigrene kade kojih u ovom kanalu ima oko 15 i nastala su tako što su bigrene pregrade formirale jezera. Periodična jezera su uglavnom ona koja su nastala ispunjavanjem erozionih udubljenja odnosno nižih delova kanala vodom i ima ih između 20 i 30. Generalni pravac pružanja kanala ima vrednost azimuta od oko 120^o dok mu je generalni nagib penjući a dimenzije su prilično ujednačene. Erozioni oblici su jasno izraženi dok akumulacionih ima u skromnom obimu. Najviše je stenovite drobine, a zatim je prisutan i pesak i to od sitnog pomešanog sa glinom do ispranog šljunka. Hemijske naslage su takođe prisutne i to u obliku saliva, stalagmita i stalaktita ali skromnih dimenzija. Specifičnost ovog kanala su i sifoni kojih ima oko 14.

Veliki lavirint je splet petanaestak kanala različitih dimenzija. O prosečnim dimanzijama teško je govoriti pošto se kreću u širokom rasponu. Isto tako teško pa čak i nemoguće je govoriti o generalnom pravcu pružanja ovog dela pećine, ali je evidentno da pravci pružanja kanala ili njihovih delova imaju vrednosti azimuta u dva intervala i to od 40 do 50^o i od 110 do 140^o . Zbog poodmakle faze u evoluciji ovog dela pećinetek po negde je moguće konstatovati nagib u pravcu razvoja pećine, ali se jasno uočava da nisu svi kanali u istom nivou već su raspoređeni u četiri jasno razdvojena nivoa koji se spuštaju u smeru SSI - JJZ. Akumulacije vode su praktično zanemarljive, dok su mehaničke akumulacije zastupljene kroz velike količine stenovite drobine uglavnom zabigrenisane, i mestimično kroz naslage gline. Koncentracija hemijskih akumulacija, takozvanog pećinskog nakita, je ovde najveća u celoj pećini, ali i dominira u odnosu na ostatak pećine zastupljenošću boja i oblika.

Veliki kanal dominira u odnosu na sve ostale delove pećine kako svojim pravcem pružanja tako i svojim impozantnim dimanzijama. Generalni pravac pružanja ovog kanala ima vrednost azimuta oko 80^o a generalni nagib mu je penjući. Prosečna širina kanala je oko 8 m. mada može da dostigne i 20 m., a prosečna visina je oko 20 m. dok na pojedinim mestima dostiže vrednost i od 50 m. Kao najinteresantnije oblike, pored dvorane pod imenom Katedrala, sa velikim stalagmitom pod imenom Monolit, izdvojio bih dva periodska sifona čije su dubine oko 30 i 25 m., kao i dva stalna sifona. Iako pripada gornjem nivou pećine isto kao Veliki lavirint, za razlikuod njega ima znatno više vodene akumulacije - jezera, sifona, pa čak i jedan vodeni tok. Naslage stenovite drobine suvrlo prisutne i uglavnom zabigrenisane, a prisutne su i velike naslage sitnog peska. Kalcitne naslage su takođe prisutne i često su impozantnih dimanzija ali, verovatno zbog dimenzija kanala, nisu tako koncentrisane kao u Velikom lavirintu.

Četvrtu morfološku celinu čini splet pećinskih kanala koji spajaju gornji nivo pećine - Veliki lavirint i Veliki kanal sa donjim nivoom - Kanal sa jezerima. Po svojim morfološkim karakteristikama su negde između ta dva nivoa, pri čemu su neki kanali bliži gornjem nivou dok su ostali bliži donjem.

Do sada istraženi deo pećine nalazi se u dve hidrografske zone. Kompletan donji nivo nalazi se u prelaznoj hidrografskoj zoni. Gornji nivo se gotovo ceo nalazi u suvoj zoni, međutim, kako se dublje napreduje Velikim kanalom stiče se utisak da se ulazi u prelaznu hidrografsku zonu.

Iako se Veliki lavirint i Veliki kanal po morfološkim karakteristikama razlikuju, po genezi oni pripadaju istoj celini za razliku od Kanala sa jezerima koji je i morfološki a i genetski posebna celina. Kanali koji spajaju ove dve celine predstavnjaju ponorske kanale kojim se vodeni tok gornjeg nivoa, u periodu kada je on stvaran, ponirao ka nižem nivou.