 |
 |
| ASAK Akademski speleološko- alpinistički klub |
| VIŠE O ASAKU |
| SPELEOLOGIJA |
| KARST SRBIJE I CRNE GORE |
| SPELEO ADRESAR |
| NAJDUŽE I NAJDUBLJE |
| ZAŠTITA KARSTA |
| NOVOSTI |
| DOWNLOAD |
|
srodne strane: |
|
 Karst
Srbije i Crne Gore |
| Spisak
najdužih i najdubljih pećinau
Srbiji i Crnoj Gori |
| Nacionalni
park Đerdap  |
|
| Pregled
speleoloških istraživanja na Miroču, Nacionalni park Đerdap |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| 1990
- 2003
Vladimir Ljubojević, e-mail:
fric@sezampro.rs |
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Pregled ranijih speleoloških istraživanjaPre istraživanja koja je izveo ASAK, Miroč je u speleološkom smislu bio skoro sasvim nepoznat. Jovan Cvijić (1927) prvi spominje ponore na površi Miroča, a njegov kratki opis pećine Pešter (danas potopljene Đerdapskom akumulacijom) je jedini (!) podatak koji postoji o ovom speleološkom objektu. Cvijićevo interesovanje za Miroč je ostalo podređeno istraživanju Đerdapskih terasa, tako da podzemnim karstnim oblicima nije posvećena veća pažnja. Pre izgradnje Đerdapske akumulacije, Jovan Petrović je zajedno sa članovima Speleološkog odseka Planinarskog saveza Beograda (SOB) istraživao pećine u podnožju Miroča, koje su po punjenju akumulacije potopljene. Na žalost, podaci koji su objavljeni o ovim pećinama (Petrović, 1968), su skoro neupotrebljivi, jer položaji pećina nisu precizno navedeni, opisi su konfuzni, a nacrti nedostaju ili su dati u grubim skicama. Isto se može reći i o objavljenim podacima o nekoliko pećina navodno istraženih na površi Miroča (Petrović, 1969), jer ni jednu od tih pećina nije bilo moguće locirati niti prepoznati u nekom od objekata istraženih u skorije vreme. Jedini sačuvani podaci (u arhivi SOB-a) su nacrti pećine Gradašnice i nekoliko obližnjih pećina, na jugozapadnim padinama Miroča. Poznato je takođe da su članovi SOB-a krajem sedamdesetih godina prošlog veka posećivali i pećinu Sokolovicu na jugoistočnom obodu Miroča, ali rezultati istraživanja nisu sačuvani. Početkom osamdesetih godina prošlog veka, neki od objekata na površi Miroča su posećivani od strane grupe Mladih istraživača iz Kladova. Zbog nedostatka opreme, te posete su bile ograničene na ulazne delove, pri čemu nisu vršena topografska merenja. Poznato je da su posećeni ulazni delovi Suvog ponora, Rakinog ponora, Nemačkog ponora (ulazne vertikale duboke preko 60 m), kao i Fosilni ponor iznad Nemačkog ponora. Od 1990. godine, ASAK izvodi sistematska istraživanja karsta Miroča (detaljnije opisana u Prilogu 1). Tokom poslednjih godina, i druge organizovane speleološke grupe su se uključile u speleološka istraživanja Miroča, prvenstveno u okviru specijalističkih disciplina (speleoronjenje, biospeleologija). Pregled do sada istraženih pećina*(* Fusnota: Budući da je podela na pećina i jame uslovna (ne postoji naučna opravdanost te podele), u ovom radu se ravnopravno koriste oba termina.) Uprkos velikim dimenzijama do sada otkrivenih i istraženih pećina, može se reći da su speleološka istraživanja Miroča još uvek u početnoj fazi. To se može tvrditi na osnovu stepena istraženosti pećina, relativno male površine terena koja se smatra istraženom, i na osnovu velikog speleološkog potencijala koji ima ovaj teren. Detaljnije je rekognosciran samo obodni deo Miroča, duž linije ponora, dok je centralni deo površi i dalje gotovo potpuno nepoznat. Posle više od dvanaest godina bilo bi realno očekivati daleko veći stepen istraženosti. Međutim, ne treba zaboraviti da su ova speleološka istraživanja vršena od strane amaterske organizacije, bez izvora finansiranja, uporedo sa istraživanjima drugih terena i ostalim aktivnostima. Detaljni opisi pećina i diskusija o njihovoj genezi nisu predmet ovog rada, te će na ovom mestu biti dat samo pregled osnovnih karakteristika pećina na Miroču.
Tabela 2: Spisak važnijih pećina istraženih na Miroču (stanje u novembru 2003.) Sve veće pećine na Miroču su po hidrološkoj funkciji ponori. Većinom sadrže i horizontalne i vertikalne delove. Izvorske pećine su konstatovane samo na vrelima Sokolovica, Bele vode (delimično potopljena) i Peštera (potopljena). Poznata je i nekolicina fosilnih (suvih) pećina, ali se mora napomenuti da je centralni deo površi, gde se očekuje veći broj ovakvih pećina, i dalje slabo istražen. Većina ponorskih pećina su locirane duž zapadnog i istočnog kontakta, i mogu biti posmatrane kao delovi dva drenažna sistema. Najnizvodnije ponorske pećine duž zapadnog kontakta (Buronov ponor na zapadnom, i Nemački ponor na istočnom kontaktu) dosežu glavne horizontalne provodnike. Može se pretpostaviti da su oni povezani sa izvorskim pećinama Bele vode, odnosno Pešterom. Prema podeli koju je dao Worthington (1991), ponorske pećine na Miroču se mogu klasifikovati kao vadozni ulazi visokog gradijenta (Ibrin ponor, Jama u Laništu, Rakin ponor, Faca Šora), ili kao vadozni ulazi malog gradijenta sa visećim sifonima (Buronov ponor, Suvi ponor, Veliki ponor, Nemački ponor). Nivo izdani je dosegnut u tri pećine (u Buronovom ponoru, sa aktivnim kanalom sa sifonima na aps. visini od 83 m.n.v, u Rakinom ponoru, koji se završava strmim potopljenim kanalom na 124 m.n.v., ronjenim do aps. visine od 95 m.n.v, i u Faca Šori, koja se završava potopljenim kanalom na oko 124 m.n.v.). Rakin ponor je najdublja istražena jama u Srbiji. U septembru 2000. speleoronioci članovi SOB-a su je produbili do sadašnje dubine od 285 m. Površina potopljenog kanala na dnu jame se nalazi na oko 55 m relativne visine iznad Đerdapske akumulacije. Od svih ponorskih pećina na Miroču, Jama u Laništu ima najviši ulaz. Njen glavni provodnik je predstavljen duboko urezanim vadoznim kanalom, koji se kaskadno spušta bez uočljivih horizontalnih snopova. Njeno dno je 44 m iznad nivoa podzemnih voda dosegnutog u obližnjem Rakinom ponoru. Suvi ponor, treća najduža pećina na Miroču, se zavšava visećim sifonom u horizontalnom kanalu, koji drenira manje ponore duž doline iznad pećine. Obližnji Ibrin ponor sadži i vertikalne i horizontalne segmente, a njegov prohodni deo se završava ne dopirući do nivoa podzemnih voda. Buronov ponor je najnizvodniji u nizu ponora duž zapadnog kontakta. Sadrži dva izražena snopa horizontalnih kanala. Gornji deo (Staza slonova) je skoro do tavanice ispunjen klastičnim sedimentima nepoznate debljine, pri čemu se u tavanici zapažaju oblici karakteristični sa freatsko poreklo (Zlokolica-Mandić i Mandić, 1997). Kanal Rio Bravo je verovatno fosilna pritoka iz pravca uzvodnih ponora. Donji delovi pećine, Rio Negro i Mamutov kanal, ukupne dužine preko 1500 m, sadrže tragove sezonskog proticanja veoma velikih količina vode. Nalaze se oko 15 m iznad hidrološki aktivnih kanala, dostupnih u više segmenata a međusobno odvojenih sifonima. Stalni tok koji postolji u njima je proce njen na oko 0.5 m3/s tokom hidrološkog minimuma, i osnovano se pretpostavlja da prihranjuje obližnje vrelo Bele vode. Pećine duž istočnog kontakta su u ulaznim delovima većinom neprohodne zbog zarušavanja usled tektonske aktivnosti. Najseverniji (i ujedno najnizvodniji) speleološki objekat, Nemački ponor, je najduža istražena pećina na Miroču. Ona drenira nekoliko obližnjih ponora. Na dnu se nalazi horizontalan kanal dug oko 2400 m, na oko 100 m iznad nivoa Đerdapske akumulacije. Dno tog kanala, koji se završava visećim sifonima, je pokriveno klastičnim sedimentima nepoznate debljine. Pretpostavlja se da se dreniranje vrši u pravcu sada potopljene pećine Peštera. Prema Cvijiću (1921), u toj pećini se nalaze sedimenti od alogenih škriljaca, koji verovatno potiču iz zaleđa Nemačkog ponora (kontakt krečnjaka sa proterozojskim škriljcima). Nemački ponor je zanimljiv zbog pojave povišene koncentracije CO2 u zadnjih 1000 m glavnog kanala. Koncentracija CO2 varira tokom godine (smanjuje se tokom proleća), a njegovo poreklo još nije utvrđeno. Značaj speleoloških istraživanjaPoznavanje hidrogeoloških karakteristikaUsled izgradnje Đerdapske hidroakumulacije, potopljena su vrela kojima se prema Dunavu drenirao veći deo porši Miroča. Pre potapanja, nisu vršeni opiti trasiranja, niti je praćen proticaj na vrelima. Zbog toga su u slučaju Miroča od posebne važnosti podaci o podzemnim vodama do kojih je moguće doći speleološkim istraživanjima. Nivo podzemnih voda je u pećinama na Miroču do sada dosegnut na četiri mesta: u Pećini Bele Vode, Buronovom ponoru, Rakinom ponoru i u jami Faca Šora. Navedeni niz objekata sa vodom duž zapadnog kontakta pripada jedinstvenom hidrološkom sistemu, čiji izlaz predstavlja izvorska zona na Belim vodama. Praćenjem nivoa vode u objektima, i proticaja aktivnog toka na dnu Buronovog ponora, moguće je detaljnije sagledavanje karakteristika ovog izvo rišta. Sem toga, nedavna otkrića u jami Faca Šora menjaju do sada pretpostavljani položaj površinske vododelnice na južnom delu Miroča. Do sada se smatralo da Blederija i Sokolovica dreniraju južni i jugoistočni deo Miroča, i granica sliva je određena se verno od jame Faca Šora. Međutim, kako se nivo podzemnih voda u Faca Šori nalazi na oko 124 m.n.v., ispod nivoa vrela Blederije (190 m.n.v.) i Sokolovice (235m.n.v.), površinsku vododelnicu treba postaviti istočno i južno od jame Faca Šora, koja najverovatnije pripada slivu Belih Voda.
Slika 3 - Kote ulaza i najnižih tačaka pećina
istraženih u zaleđu izvorišta Bele vode. VodosnabdevanjeIzvorište u dolini Porečke reke, iz kog se vrši vodosnabdevanje Donjeg Milanovca, je ugroženo otpadnim vodama jalovišta rudnika bakra Majdanpek, koje je formirano u slivu Porečke reke. Jedino potencijalno izvorište za dugoročno vodosnabdevanje Donjeg Milanovca je ležište podzemnih karstnih voda u okviru masiva Miroča (Prohaska et al, 2002). Kao najpogodnije mesto za izvođenje vodozahvata predloženo je izvorište u zoni Belih voda. Rezultati speleoloških istraživanja u ovom delu Miroča su od velike važnosti za poznavanje hidrogeoloških karakteristika terena, i korišćeni su pri izradi Hidrološke studije za potrebe vodosnabdevanja Donjeg Milanovca (Prohaska et al, 2002). Istraživanjima ASAK-a u slivu izvorišta Bele Vode, otkriven je aktivan tok na dnu Buronovog ponora, sa proticajem od preko 0.5 m3/s u toku hidrološkog minimuma, kao i nivoi stalnih podzemnih voda u Rakinom ponoru i jami Faca Šora. Ako se iskoriste na pravi način, podaci do kojih se došlo speleološkim istraživanjima, mogu biti značajni za određivanje zona zaštite izvorišta, praćenje proticaja uzvodno od izvorišta Bele Vode, praćenje zapremine akumulacije i praćenje kvaliteta vode duž toka uzorkovanjem u pomenutim speleološkim objektima. Poznavanje evolucije karsta MiročaU karstu Miroča se na relativno velikoj površini nalaze brojne pećine značajnih dimenzija, koje su nastale pod istim uslovima, u okviru relativno homogene stenske mase. U tom smislu Miroč zauzima posebno mesto među karstnim terenima Istočne Srbije. Na Miroču je moguće istraživati istorodne pojave u različitim pećinama, korelirati ih i na osnovu toga donositi zaključke o geološkoj evoluciji ovog terena. Zbog toga karst Miroča može postati svojevrsni poligon za istraživanja iz raznih disciplina geo-nauka: speleogeneze, hidrogeologije, geomorfologije, tektonike, sedimentologije, itd. Tako dobijeni rezultati mogu upotpuniti, ili baciti novo svetlo, na bolje razumevanje evolucije ovog terena, pre svega na morfogenezu Đerdapske probojnice. U savremenoj speleogenetskoj nauci, "erozioni bazis" se više ne smatra ključnim faktorom koji određuje dubinu razvoja karstnog procesa. Ustanovljeno je da se pojave bitne za karstifikaciju dešavaju još od dijageneze, a da se sama karstifikacija u različitim vidovima dešava istovremeno po celoj stenskoj masi, pa tako i duboko u potopljenoj zoni. Geneza horizontalnih pećinskih kanala se više ne može automatski objašnjavati uticajem erozionog bazisa čiji su tragovi vidljivi u površinskom reljefu, u vidu erozionih ili abrazionih terasa (iako ima slučajeva gde je ovakva uslovljenost naučno dokazana). U slučaju karsta Miroča, u nekima od do sada istraženih pećina postoje dugi horizontalni kanali, koji na prvi pogled ne odgovaraju nekim od poznatih Đerdapskih terasa. Uz dodatna speleološka i geološka istraživanja moći će da se utvrdi tačan stepen njihove korelacije, kao i model geneze pećina na Miroču. Ugroženost speleoloških objekata na MiročuSpeleološki objekti na Miroču zavređuju poseban režim zaštite iz više razloga. Pre svega, to je vrsta zaštite kojoj podležu svi speleološki objekti, bez obzira gde se nalaze; zatim zaštita od zagađivanja kod objekata koje se nalaze u zoni prihranjivanja vrela od značaja za vodosnabdevanje; i na kraju poseban režim zaštite pod kojim se nalaze objekti u zoni Nacionalnog parka. O ugroženosti speleoloških objekata na Miroču nisu rađene posebne studije, ali se na osnovu višegodišnjeg prisustva na terenu mogu doneti neki zaključci. Oblast Miroča je relativno slabo naseljena, a na Miroču nema industrijskih postrojenja niti intenzivnog stočarstva. Speleološki objekti na Miroču se posećuju tek od 1990. godine, od strane obučenih i organizovanih grupa speleologa, tako da je i sa tog aspekta negativan uticaj na pećine relativno mali. Najveća opasnost za speleološke objekte na Miroču, kao i za kvalitet vodosnabdevanja sa izvora koji se prihranjuju sa Miroča, predstavlja odlaganje otpada u pećine, ponore, i korita tokova koji poniru u karstu. Većina speleoloških objekata na naseljenom delu Miroča su ponorskog tipa, tako da u njima završava otpad koji se deponuje u koritima potoka, ili direktno na pećinskim ulazima. Većina pećina udaljenih nekoliko kilometara (ili manje) od neke kuće, imaju u svom ulaznom delu depovanu manju količinu otpada, ili se povemeno koriste kao mrciništa. Mogućnost zagađivanja podzemnih tokova predstavlja daleko najveću opasnost od ovakvog vida ugrožavanja pećina. Nekontrolisani ulazi u pećine i njihova devastacija nisu došli do izražaja na Miroču. Iako i ovim krajevima kolaju legende o "zakopanom blagu", u pećinama nisu primećeni značajniji tragovi "kopača blaga" i negativne pojave kao što su miniranja, prekopavanje sedimenata, razbijanje nakita i slično. Jedan od razloga za to je relativno teška prohodnost objekata na Miroču (objekti su mahom vertikalni). Lomljenje pećinskih ukrasa je zabeleženo samo u nekolicini pećina (npr. pećina Gaura Ra), i to od strane generacija čobana koji su tokom godina povremeno ulazili u pećine i iznosili ukrase. Tokom 2003. godine su se u dnevnoj štampi pojavili tekstovi o navodnom devastiranju pećinskih ukrasa sa Miroča radi prodaje. Radi se o senzacionalističkim tekstovima, jer je stalnim prisustvom na terenu utvrđeno da na Miroču nema takvih aktivnosti, ni od strane speleologa niti od strane drugih lica. Prirodne prepreke ne predstavljaju smetnju za obučene speleologe koji posećuju Miroč, bilo radi istraživanja, bilo radi proste posete pećinama. Miroč postaje sve popularnija destinacija za speleologe iz naše zamlje, a u poslednje vreme i za speleologe iz inostranstva. Opasnost za pećine naravno postoji i od ovakvih aktivnosti. Međutim, treba naglasiti da većina domaćih i sve strane speleološke grupe koje posećuju Miroč, svoje članove obučavaju o važnosti zaštite speleoloških objekata i živog sveta u njima. Speleolozi se trude da za sobom ne ostavljaju tragove, tako da pećine na Miroču i danas izgledaju isto kao u trenuku kada su prvi put istražene. Literatura
Prilog 1Hronološki pregled važnijih
speleoloških istraživanja
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
| ZLOKOLICA-MANDIĆ,
Milena; MANDIĆ, Mihajlo; LJUBOJEVIĆ, Vladimir (1996): Some
significant caves at the western rim of the Miroč karst
(Yugoslavia) Theoretical and Applied Karstology, vol. 9-1996 (publ. 1997): 77-88 |
| Prvi rad o savremenim istraživanjima karsta Miroča. Opisani su objekti duž zapadnog kontakta istraženi do 1996. godine |
|
| ZLOKOLICA-MANDIĆ,
Milena; MANDIĆ, Mihajlo (1997): Buronov ponor Zbornik 3. Simpozijuma o zaštiti karsta: 245 - 253 |
| Morfologija, hidrologija i geneza pećine Buronov ponor |
|
| MANDIĆ,
Mihajlo; PAVLOVIĆ, Radmila; LOŽAJIĆ, Aleksandar;
LJUBOJEVIĆ, Vladimir (1997): Speleological characteristics
of the Miroc Mountain and their relation to the tectonic
framework Geology of Djerdap Area - Proceed. International symposium Geology in the Danube gorges, Belgrade - Bucharest: 117-120 |
| Koreliranje tektonskog sklopa terena sa pravcima pružanja pećinskih kanala |
|
| ĐUROVIĆ,
Predrag (Urednik) (1998): Speleološki atlas Srbije Posebna izdanja Geografskog Instituta "Jovan Cvijić" SANU br. 52: 290 str. |
| 81 speleološki objekat je našao svoje mesto u Atlasu, a od toga je 8 objekata sa Miroča. Skraćenim opisom i prerađenim nacrtom su prikazani: Nemački ponor, Buronov Ponor, Ibrin Ponor, Suvi ponor, Jama u Laništu, Rakin ponor (svi prema merenjima i nacrtima ASAK-a), pećina Gradašnica (prema merenjima i nacrtu SOB-a), i pećina Veliki Ponor (prema merenjima i nacrtu spelološke grupe G.I. "Jovan Cvijić") |
|
| OGNJENOVIĆ,
Siniša (2000): Miroč - speleobiološka istraživanja Eco centar "Bostava", 2000: 66 str. |
| Knjižica o biospeleološkim istraživanjima Miroča. Istraživani su insekti i slepi miševi u tri pećine na zapadnom delu Miroča. Nađene su 4 potencijalno nove vrste insekata. |
|
| LJUBOJEVIĆ,
Vladimir; PAČEVSKI, Aleksandar; ĆALIĆ-LJUBOJEVIĆ, Jelena
(2001): On the genetic conditions of black manganese
deposits from two caves of Eastern Serbia Theoretical and Applied Karstology, vol. 13-14 (2000-2001) (publ. 2001): 75-79 |
| Hemijske i petrološke analize uzoraka iz Buronovog ponora. Konstatovana je cikličnost u plavljenju i deponovanju oksida mangana u najnižim delovima Buronovog ponora. |
|
| LJUBOJEVIĆ,
Vladimir (2001): Caves of Mt Miroč (Danube Gorge, Eastern
Serbia) Proceedings of the 13th International Congress of Speleology, Brasilia |
| Prikaz speleoloških i geoloških karakteristika Miroča. |
|
| PROHASKA,
Stevan; DRAGIŠIĆ, Veselin; RISTIĆ, Vesna; ŠPADIJER,
Slavko (2002): Hidrološka studija za potrebe
vodosnabdevanja Donjeg Milanovca Rudarsko-Geološki fakultet, Institut za Hidrogeologiju, Beograd (2002): 169 str.(neobjavljeno) |
| U delu studije o speleološkim istraživanjima su za prikaze svih pećina i jama korišćeni rezultati istraživanja ASAK-a i nacrti koje su izradili članovi ASAK-a tokom istraživanja Miroča u periodu 1990-2001 (izuzev u prikazu speleoronilačkih istraživanja Rakinog ponora i pećine Bele vode, i nekoliko manjih objekata preuzetih iz monografije J.Petrovića). Ova studija je lep primer kako speleološka istraživanja mogu pomoći potpunijem sagledavanju određenog terena i rešavanju konkretnih problema, u ovom slučaju problema vodosnabdevanja |
|